Vergeeft u mij voor het buitenlands in de kop van deze aflevering, maar het bekt zo lekker bij dit onderwerp. Ik ga het hebben over namen: achternamen of familienamen.
Achternamen zijn een boeiend onderwerp. Een mens wordt met een achternaam geboren en vrijwel iedereen draagt die zijn leven lang mee. ‘Zijn’ leven ja, want vrouwen kunnen nog wel eens ontsnappen aan een achternaam die ze minder leuk vinden. En er bestaan nu eenmaal de meest bijzondere en ook vreemdsoortige achternamen, naast natuurlijk Jansen en De Vries.
Achternamen zijn min of meer vanzelf ontstaan. Als te veel mensen dezelfde (voor)naam krijgen, moet een tweede (bij)naam voor het onderscheid gaan zorgen. Dat was allang gebruik voordat familienamen verplicht werden ingevoerd, in de Franse tijd (1811). Uit die bijnamen (bij de voornaam) zijn uiteindelijk wel vaak de officiële familienamen voortgekomen.
Namenkundige Gerrit Bloothooft (wiens eigen naam vast aanleiding is geweest voor zijn studiekeuze) onderscheidt in achternamen vijf categorieën: 1) degene van wie je afstamt, 2) de plek waar je vandaan komt, 3) de plek waar je woont, 4) je beroep of bezigheid, 5) een opvallende eigenschap die je hebt. Het is niet moeilijk om van elke categorie een voorbeeld uit de mouw te schudden:
- Jansen (zoon van Jan)
- De Vries (uit Friesland)
- Van der Sluis
- De Visser
- Groot
Een bijzondere categorie die we hier nog aan kunnen toevoegen zijn de familienamen die in Suriname en op de Antillen ontstonden na afschaffing van de slavernij. Daar werden vaak Nederlands klinkende achternamen voor bedacht; ook werden namen gegeven door de achternaam van de voormalige slavenhouder om te draaien (bijvoorbeeld Dessé werd dan Essed).
p websites die gaan over de herkomst van namen kun je interessante informatie vinden. Ook worden daar de standaardverhalen doorgeprikt over hoe bepaalde namen in de wereld zijn gekomen. Neem het bekende voorbeeld van de achternaam ‘Poepjes’. Geen kind dat daar niet om zal gniffelen. Maar
degenen die deze naam dragen hebben die niet te danken aan een recalcitrante voorouder die schijt had aan de Fransen en zich daarom onder een schertsnaam liet registreren. Zo gaat het verhaal namelijk. De naam is echter waarschijnlijk afgeleid van een wat ouder Fries woord voor ‘seizoenarbeider’.
Maar wie weet dat en lacht niet meer? Er zijn dus vele Poepjes’sen die hun naam officieel hebben laten veranderen. Dat is doorgaans nog niet zo eenvoudig in dit land, maar wel als je Poepjes heet en eronder lijdt. Op de site cbgfamilienamen kun ook je vinden welke namen mensen hebben gekozen om van dat nare Poepjes af te komen. De meeste lijken er in de verste verte niet meer op; bij een naam is slechts één letter veranderd. Dat lijkt niet in overeenstemming met wat de wet vereist: ’’Uw nieuwe achternaam moet zoveel mogelijk lijken op uw huidige achternaam.” Maar daar zijn uitzonderingen op mogelijk. Op het verspreidingskaartje van de familienaam Poepjes kun je zien waar de naam allemaal voorkomt. Ook lees je dat in 1947 er 563 mensen waren met die achternaam en in 2007 nog 281. Niet iedereen is er kennelijk even verlegen mee.
De Taalisman is dol op familienamen; bijzondere namen schrijft hij in een lijstje. Vooral als ze ook nog mooi passen bij iemands beroep of functie. Zoals vogelgriepexpert Thijs Kuiken; of voorzitter Nationaal instituut Slavernijverleden Linda Nooitmeer en wielerploegleider Patrick Roodhooft. Je ziet het voor je hoe hij zich opwindt over de matige prestaties van zijn equipe. Ook komt regelmatig een deskundige in het nieuws met de achternaam Sukkel. Je zult maar in militaire dienst zijn en je naam wordt afgeroepen… Maar deze onderzoeker, Wijnand Sukkel, lijkt het niet te deren. Knap hoor.
